BI MẪN VÀ CHIẾC BÓNG
Tác giả: David Loy
Chuyển ngữ: Tuệ Uyển
Chúng ta cần thấu hiểu hơn về bản chất con
người, bởi vì hiểm họa thật sự tồn tại là chính con người đấy thôi. Con
người là hiểm họa lớn lao. Và chúng ta không tỉnh thức về điều này một
cách đáng thương. Chúng ta không biết gì về loài người ... càng quá ít
ỏi. Tâm lý con người phải được nghiên cứu - bởi vì chúng ta là nguồn gốc
của tất cả những điều xấu ác xảy ra trên thế giới này.
-C.G Jung-
Từ ái và bi mẫn không đơn thuần là những xa xí
phẩm hay cao lương mỹ vị. Đấy là cội nguồn của cả hòa bình nội tại và
ngoại tại, chúng là nền tảng cho sự tiếp tục tồn tại của chủng loại chúng ta
-Đức Đạt Lai Lạt Ma-
Con người quyện kết với lòng trắc
ẩn, yêu thương và hợp tác. Bởi vì chúng ta là những động vật tâm lý,
tuy thế, một nhân tố luôn tái hiện khống chế nhiều hành vi của chúng
ta. "Chiếc bóng" của chúng ta như C.G. Jung đã gọi, là nhân tố
[tiềm ẩn và thường hoạt hóa] kiềm chế cá tính, có khuynh hướng cho rằng đời
sống của chính nó bởi vì nó được hình thành như một bộ phận của chính chúng ta
mà ta không biết và do thế không thể hợp thành một thể thống nhất vào trong đời
sống ý thức của chúng ta. Điều làm cho chiếc bóng này ngay cả rắc rối hơn
không chỉ là một vấn đề cá nhân. Những chiếc bóng của chúng ta có thể hợp
nhất lại với nhau, như thường xảy trong thời chiến tranh, thí dụ, khi kẻ thù đi
đến biểu tượng hóa mọi thứ xấu xa và đáng khinh bỉ về bản chất con người.
Khoa học thần kinh nhận thức đã khám phá não
bộ con người sở hữu những thần kinh phản chiếu có thể tự động làm cho chúng ta
chia sẻ và thể hiện những kinh nghiệm của người khác. Nhìn vào ai đấy ăn
một miếng trái cây trong một ngày nóng bức, tôi 'gần như' kinh nghiệm những mùi
vị và kết cấu, cũng như sự tươi mát của người đang ăn nó. Nhìn vào cảnh
truyền hình về những người sống sót sau cơn bảo tsunami quấy động nhận thức cảm
xúc với những lựa chọn phá phách. Thần kinh phản chiếu là một trong những
kẻ lèo lái chính cho lòng trắc ẩn, một sự đáp ứng tự động đối với những gì
chúng ta bị giới hạn trong kiểm soát. Chúng ta có thể lựa chọn hay thất
bại để hành động đối với lòng trắc ẩn, nhưng ngoại trừ số phần trăm nhỏ nhoi
trong chúng ta - những người chúng ta gọi là loạn thần kinh nhân cách - không
ai là miễn nhiễm với những tình cảnh của người khác. Người ta thậm
chí cho rằng thần kinh phản chiếu có thể duy trì chủng loại con người bởi vì
chúng có thể ngưỡng mộ một kiểu mẫu nổi bật về đáp ứng bi mẫn đến dòng chảy
tương tục ở địa cầu về những thảm họa thời tiết cực độ, những tai nạn kỷ thuật
cao cấp và những sự kiện địa lý như động đất.
Trên hành tinh được nối kết bằng kỷ thuật số,
bây giờ chúng ta có thể chia sẻ thông tin một cách dễ dàng không bị giới hạn
bởi địa lý qua internet, điện thoại cầm tay và những khí cụ thông tin xã hội
khác. Khi những thảm họa thời tiết xảy ra, chúng ta có thể chứng kiến
một sự phát sinh liên tục trong lòng bi mẫn tập thể, đưa đến một sự hợp tác
quốc tế chân thành và hợp nhất loài người. Việc tiếp sinh lực của dân chủ
và công bằng xã hội ở Trung Đông có thể là một thí dụ mới nhất về xu hướng này.
Nhưng cũng có chiếc
bóng của chúng ta. Nhà thần kinh học V. S.
Ramachandran chỉ ra rằng loài người đôi khi được gọi là loài
"khỉ xảo quyệt" bởi vì khả năng "đọc tâm ý[1]"
nhằm để phỏng đoán thái độ của người khác và rồi khôn láo hơn họ. Thực tế,
những loài khỉ đột và loài người có thể biết được những xu hướng của người khác
rất tốt bởi vì chúng ta chia sẻ một thể loại não bộ đặc biệt giúp chúng ta thấu
hiểu các động cơ của người khác và phỏng đoán thái độ của họ. Có phải điều
này đã cho phép chúng ta quán chiếu một rõ ràng vào trong vấn đề "môi
trường tâm linh" của chúng ta đã trở thành một mạng lưới rộng rãi của
những sự khống chế hoàn toàn phối hợp của giải trí, tin tức, phỏng vấn,...
(chẳng hạn như nhữngTập ĐoànTin Tức hoạt động một cách quyền biến- News
Corporation) tập trung trên thao tác tập thể như thế nào? Và sự quảng
cáo ồ ạt trở thành thí nghiệm tự do trao đổi xã hội lớn nhất như thế nào trong
lịch sử của loài người?
Đức Phật đã nói một ít về chính sự bất
thiện nhưng ngài đã nói nhiều về ba "gốc rể của bất thiện": tham lam,
ý chí tệ hại, vọng tưởng (tham, sân,si). Ngày nay chúng đã trở thành thể
chế hóa: hệ thống kinh tế của chúng ta thể chế hóa tham lam, quân sự thể chế
hóa ý chí tệ hại và những tập đoàn thông tin khổng lồ đầy năng lực thể
chế hóa vọng tưởng. Chúng là những cung cách chính của chiếc bóng tập
thể biểu hiện ngày nay.
Tuy nhiên chúng ta
không thể biết ngọn sóng của những thảm họa thiên nhiên đã bắt đầu thay đổi bộ
mặt của Trái Đất sẽ lèo lái chúng ta đến một điểm đỉnh của xã hội để con người
có thể chọn lựa tầm quan trọng của bi mẫn tập thể hay không. Nó có thể hợp
nhất những động lực môi trường và công bằng xã hội hay không? Nhà nghiên
cứu bộ khỉ vượn Frans de Waal đã hỏi rằng tại sao sự lựa chọn đã kết cấu
não bộ của chúng ta vì thế chúng ta đã quá quen thuộc với những con người của
chúng ta khi cảm thấy đau buồn và vui sướng cùng với họ. Nếu những sự khai
thác của người khác là tất cả mọi chuyện, tiến hóa sẽ chẳng bao giờ trở thành
mối quan tâm trắc ẩn và thấu cảm.
Chúng ta có những lựa
chọn để làm. Những hoạt động của xã hội kỷ thuật cao cấp đang làm sa đọa
loài người. Nó câu thúc chúng ta với một kiểu mẫu kinh tế căn cứ trên sự
tăng trưởng không ngừng - một cách căn bản kế hoạch Ponzi toàn cầu (a global Ponzi scheme [2])
ăn cướp con cái và cháu chắt chúng ta nhằm để nuôi dưỡng sự tham lam bệnh lý
của nó. Nhìn một cách rõ ràng và sâu sắc vào chiếc bóng tập thể này đòi
hỏi sự tập trung, can đảm và sức mạnh nội tại của thiền quán liên
tục. Đấy là một nhiệm vụ tâm linh mà Phật tử và những người khác không thể
né tránh được nữa.
Chiếc bóng có thể tràn ngập chúng ta khi tâm
thức bị sốc hay rối rắm. Điều này có thể xảy ra một cách tập thể, cung cấp
phạm vi cho 'thảm họa tư bản' như được diễn tả bởi Naomi Klein trong Lý Thuyết
Đột Khởi (The Shock Doctrine). Jung liên hệ đến câu chuyện của Tiến sĩ
Jekyll and Mr. Hyde, tuyên bố rằng nếu Jekyll (ý thức cá thể) thất bại trong
việc nhận ra chiếc bóng, nó sẽ trở thành nô lệ của nó -- chủ thể của những sự
thúc ép, nó không thể thấu hiểu, khả năng của nó để hành động bị tê
liệt. Trong một tình thế như thế, một cách chắc chắn, chúng ta tảng lờ
chiếc chuông báo thức đang reo vang động của khoa học khí tượng, sinh học dân
số, hải dương học và tài nguyên cạn kiệt.
Ngày nay, những sự thực tập quán chiếu cần
thiết để làm sáng tỏ những giá trị của chúng ta, vì thế chúng ta có thể giao
tiếp với chúng một cách hiệu quả. Từ ái và bi mẫn cho tất cả mọi sự sống,
con người và không phải con người, là vấn đề duy nhất tồn tại có thể làm cho
tương lai loài người là có thể duy trì. Như Đức Đạt Lai Lạt Ma đã chỉ
ra, lòng từ ái và bi mẫn như vậy không đơn thuần là xa xỉ, hay là thứ hiếm có
mà thôi, mà nó là nền tảng cho sự tồn tại tiếp tục của loài người chúng ta.
Nguyên tác: Compassion
and the shadow
Ẩn Tâm Lộ ngày
04/3/2012
[1] Việc
phỏng đoán tâm lý thì có thể đúng hay sai, nhưng tha tâm thông thì không thể
sai chạy vào đâu được.
No comments:
Post a Comment